Άγιος Δημήτριος

Το δίδυμο των χωριών Γκιότσαλι – Αϊ-Δημήτρης χτισμένο σε μια ορεινή και άγονη περιοχή του Πάρνωνα, παρουσιάζει  μια αγωνιστική πορεία επιβίωσης και ανάπτυξης από τα πρώιμα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα. Φτώχεια, σκληρή δουλειά, αγώνας για επιβίωση που φέρνει όμως αποτέλεσμα. Παράλληλα, πόλεμος , περιπέτειες, ολοκαύτωμα και θυσίες συνταράσσουν την κοινωνία του χωριού και δοκιμάζουν τα αντοχές του. Ένας κόσμος που αγωνίζεται, δουλεύει σκληρά, πολεμά, θυσιάζεται, καταστρέφεται και πάλι σηκώνεται για να συνεχίσει τη δημιουργική του πορεία.

Γενικά:

Ο Άγιος Δημήτριος είναι κτισμένος στις δυτικές υπώρειες του νοτίου Πάρνωνα σε υψόμετρο 350μ. Το ψηλότερο σημείο του χωριού είναι ο λόφος της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου (362μ.), ενώ η δεξαμενή ύδρευσης βρίσκεται στα 375μ. ύψος από τη θάλασσα. Έχει έκταση 59,476 τετ. χιλιόμετρα. Το έδαφος είναι κυρίως ορεινό. Μόνο προς τα νότια του χωριού επεκτείνεται μια ευρύχωρη πεδινή περιοχή που είναι και η πιο καλλιεργήσιμη.
 Ο Άγιος Δημήτριος ανήκει διοικητικά στο Δήμο Ευρώτα που ιδρύθηκε με το νόμο ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ. Έδρα του δήμου είναι η Σκάλα και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Πελοποννήσου.

Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, ο Άγιος Δημήτριος ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Αγίου Δημητρίου Ζάρακος, του πρώην Δήμου ΝΙΑΤΩΝ του Νομού ΛΑΚΩΝΙΑΣ.

 Η καθιερωμένη ονομασία του είναι Άγιος Δημήτριος Ζάρακα για να διακρίνεται από τον ομώνυμο Άγιο Δημήτριο Μονεμβασίας. Η προσωνυμία «Ζάρακα» οφείλεται στο ότι το χωριό ανήκε στον πρώην Δήμο Ζάρακα που λειτούργησε μέχρι το 1912 και περιλάμβανε 9 χωριά. Απέχει από τους Μολάους 18 χιλ. μέσω Σκαρδιά - Απιδιάς, από τη Σπάρτη 55χιλ., από την Αθήνα 275χιλ. και από το Κυπαρίσσι 35χιλ. Σήμερα, ο πληθυσμός του χωριού ανέρχεται στους 860 κατοίκους.

Γκιότσαλι

Το χωριό Γκιότσαλι, που δεν κατοικείται πια, βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νοτίου Πάρνωνα, βόρεια του Αγίου Δημητρίου. Είναι κτισμένο στην πλαγιά τοῦ βουνού Μπουτσούρης (1067 μ. ύψους) σε υψόμετρο 780 μέτρα. Απέχει από τὸν Άγιο Δημήτριο 9 χιλιόμετρα. Η ονομασία του είναι τουρκική, αν και δεν κατοικήθηκε από Τούρκους. Πιθανή ετυμολογία της: Η θέα του Αλή, αφού στην τουρκική γλώσσα ἡ λέξη goz σημαίνει οφθαλμός, άνοιγμα, θέα. Το Γκιότσαλι πράγματι προσφέρει μοναδική θέα, κυρίως πρὸς τὰ νότια. Μπορεί κανείς να αγναντέψει μέχρι το Γύθειο και το Λακωνικό κόλπο. Η εγκατάσταση ομαδικά οικογενειών στο Γκιότσαλι έγινε περίπου μετά το 1500 μ.Χ. Οι περισσότερες οικογένειες είναι ηπειρωτικής και κρητικής καταγωγής. Το χωριό επισκέπτονται μέχρι και σήμερα οι κάτοικοι του Αγίου Δημητρίου κυρίως για να τιμήσουν τις εκκλησίες τους αλλά και για να θυμηθούν τα παλιά χρόνια.

Η ίδρυση του νέου χωριού

Γύρω στο 1870 οι κάτοικοι του Γκιότσαλι, μετά από απόφασή τους να ιδρύσουν νέο χωριό για καλύτερες βιοποριστικές ανάγκες, κατέβηκαν στην περιοχή που σήμερα αποτελεί τον Άγιο Δημήτριο, στην οποία κατοικούσαν μέχρι τότε οι Νιατιώτες, και έδιωξαν τους κατοίκους της περιοχής ώστε να εγκατασταθούν οι ίδιοι. Το χωριό έλαβε την ονομασία του από το υπάρχον εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου, όπου σήμερα συνιστά την κεντρική εκκλησία του χωριού.  Σήμερα ο Άγιος Δημήτριος είναι ένα μαρτυρικό χωριό εξαιτίας των πολλαπλών εκτελέσεων που υπέστη από τους Γερμανούς.

Ιδιαίτερα ιστορικά γνωρίσματα :

Ενετοκρατία (1687-1715)

Κατά το έτος 1669 ο ηττημένος στην Κρήτη Ενετός αρχιστράτηγος Φραγκίσκος Μοροζίνης μετέφερε τον πόλεμο στην Πελοπόννησο, με την συνεργασία Ελλήνων αρματωλών και των Μανιατών. Γύρω από τα φρούρια της Λακωνίας και της Μεσσηνίας διεξήχθησαν σκληροί αγώνες εναντίον των Τούρκων. Έτσι από το έτος 1687 έως το 1715 η Πελοπόννησος τελεί υπό ενετική κυριαρχία.

Δεύτερη Τουρκοκρατία (1715-1821)

Οι  Τούρκοι δεν θεώρησαν οριστική την υποταγή της Πελοποννήσου στους Ενετούς και επεδίωκαν πάλι την ευκαιρία να ανακαταλάβουν τη περιοχή αυτή. Οι επιχειρήσεις άρχισαν το θέρος του 1715 υπό το γενικό πρόσταγμα του μεγάλου βεζίρη Αλή Κιουμουρτζή.

Στα χωριά της περιοχής μας δεν αναφέρεται από κανένα ιστορικό, ότι εγκαταστάθηκαν Τούρκοι, απλώς μέσω των ντόπιων αρχόντων εισέπρατταν το φόρο που ήταν η δεκάτη. Στη περιοχή του Γκιότσαλι λέγεται ότι μόνο τα Μικρά Νιάτα ανήκαν σε Τούρκο. Ο Γκιότσαλης λόγω της απόμερης θέσης του υπήρξε λημέρι πολλών οπλαρχηγών, όπως του Πάνου Κρεμαστιώτη και κυρίως για πολλά χρόνια του ονομαστού οπλαρχηγού Γιάννη Καρακίτσου. Ο Γκιότσαλης έζησε όλη την προεπαναστατική αναταραχή. Κάτοικοι του Γκιότσαλι έλαβαν μέρος στις επιχειρήσεις και μερικοί έφυγαν για κλέφτες. Η  ιδιοσυγκρασία τους αλλά η ιδιομορφία και τραχύτητα του τόπου που ζούσαν βοηθούσαν να τραπούν προς αυτή τη κατεύθυνση.

Το Σεπτέμβριο του 1825 που ο Ιμπραήμ πασάς επέδραμε προς την περιοχή μας, επικεφαλής Τουρκοαιγυπτιακών στρατευμάτων, έκαιγε και λεηλατούσε την περιοχή. Όλοι οι νέοι των χωριών της περιοχής και του Γκιότσαλι επιστρατεύτηκαν. Το μεγαλύτερο μέρος ενώθηκε με το στράτευμα των οπλαρχηγών, ενώ οι άλλοι παρέμεναν στα βουνά για να προστατεύον τις οικογένειές τους. Όταν ο κίνδυνος έγινε ορατός, οι κάτοικοι του Γκιότσαλι όσοι δεν επιστρατεύτηκαν με τις γυναίκες και τα παιδιά ανέβηκαν και οχυρώθηκαν στις σπηλιές στο Ψηλοκοτρώνι, προδόθηκαν όμως από έναν Τούρκο καταγόμενο από το Γεράκι, Σμάιλο το όνομα. Μέρος από τη δύναμη του Ιμπραήμ κατευθύνθηκε στο Ψηλοκοτρώνι και πολιόρκησε τους έγκλειστους στις σπηλιές. Οι κάτοικοι του Γκιότσαλι αμύνθηκαν σθεναρά στις λυσσώδεις επιθέσεις των Τούρκων. Οι Τούρκοι παρά της προσπάθειες δεν μπόρεσαν να καταλάβουν το μέρος. Ανέβηκαν όμως από το πίσω μέρος του βουνού στη κορυφή Μανιάτες και από εκεί εκτόξευσαν λιωμένο θειάφι μέσα στη δύσβατη σπηλιά, πράγμα που είχε ως συνέπεια να καεί μία νέα γυναίκα μαζί με την κόρη της. Οι Τούρκοι αφού δεν κατόρθωσαν να καταλάβουν τη σπηλιά και να σκοτώσουν ή να αιχμαλωτίσουν τους έγκλειστους, εγκατέλειψαν την περιοχή. Λέγεται ότι από τη λύσσα τους, για την αποτυχημένη επιχείρηση στις σπηλιές σκότωσαν οι ίδιοι τον προδότη Σμάιλο και σκέπασαν το πτώμα του με πέτρες στο σημείο που ονομάζουμε μέχρι σήμερα στον Τούρκο ή στο Ανάθεμα δίπλα ακριβώς από το δρόμο.

Ελληνοϊταλικός Πόλεμος

Στον πόλεμο του 1940 με τους Ιταλούς στο αλβανικό μέτωπο πήραν μέρος πάνω από 100 Αϊ-Δημητριώτες κληρωτοί και επίστρατοι. Πολέμησαν γενναία από τον Οκτώβριου του 1940 έως και τη οπισθοχώρηση (Απρίλιο 1941). Έλαβαν μέρος σε όλες τις μάχες. Μερικοί από τους Αϊ- Δημητριώτες έδειξαν απαράμιλλο ηρωισμό και αυτοθυσία, πράγμα που συζητείτο μεταξύ των συμπολεμιστών.

Κανένας χωριανός στην περίοδο της κατοχής δεν συνεργάστηκε με τον κατακτητή ή τα τάγματα ασφαλείας σε οποιαδήποτε πολιτική παράταξη και αν ανήκε.

Ολική πυρπόληση του Αϊ-Δημήτρη

Στις 4 Ιουνίου 1944 Γερμανικά στρατεύματα προερχόμενα από Μολάους έφτασαν στο χωριό γύρω στις 10π.μ. Το χωριό είχε σχεδόν εκκενωθεί από τους άνδρες , παρέμειναν στο χωριό μόνο γέροντες και γυναικόπαιδα. Οι άνδρες, δηλαδή ένοπλοι αντάρτες  και μη, παρακολουθούσαν τα γεγονότα από την κορυφή του Ασπροχορτιά και άλλα βουνά. Την ώρα που οι Γερμανοί πλησίαζαν το χωριό κάποιος αντάρτης από τον Ασπροχορτιά από λάθος ή και υπερβάλλοντα ζήλο έριξε έναν πυροβολισμό, τραυματίζοντας το χέρι ενός Γερμανού. Λέγεται ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Γερμανός διοικητής έδωσε εντολή να πυρποληθεί το χωριό και να εκτελεσθούν όλοι οι κάτοικοι που θα εντοπιστούν. Ο πυρπολισμός δεν ήταν βέβαια η αιτία. Η απόφαση να πυρποληθεί ο Αϊ- Δημήτρης ήταν προαποφασισμένη και η επιδρομή των Γερμανών στο χωριό αυτό το σκοπό είχε. Ο Αϊ- Δημήτρης έπρεπε να τιμωρηθεί για τη συμμετοχή των κατοίκων του στην εθνική αντίσταση. Κάηκαν συνολικά 250 σπίτια,50 περίπου σπίτια κάηκα μερικώς και ελάχιστα σώθηκαν. Ο απολογισμός αυτής της καταστροφής ήταν τραγικός. Εκτός από τα σπίτια, τις οικοσκευές και τα τρόφιμα που κάηκαν υπήρχαν και 21 νεκροί. Έτσι ο Αϊ- Δημήτρης έγινε μαρτυρικό χωριό.

Εκκλησίες

Άγιος Δημήτριος

Ο Άγιος Δημήτριος είναι η μητρόπολη του νέου χωριού. Στη θέση της σημερινής εκκλησίας υπήρχε ξύλινος ναΐσκος με καλαμοσκεπή. Η σημερινή εκκλησία του Αγίου Δημητρίου άρχισε να οικοδομείται το έτος 1882 και τελείωσε το έτος 1886. Την περίοδο που κτίστηκε η εκκλησία είχε διαμορφωθεί το νέο χωριό, αλλά οι κάτοικοι διέμεναν τους μισούς μήνες στο Γκιότσαλι και τους άλλους μισούς, τους χειμωνιάτικους, στον Άγιο Δημήτρη. Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου χτίστηκε με την τεχνοτροπία του 19^ου αιώνα. Κύριο υλικό της οικοδομής είναι η πέτρα. Το οικοδόμημα είναι λιτό σε ορθογώνιο σχήμα με τρούλο και σχετικά μικρό. Το 1990 έγιναν επεμβάσεις στο ναό, όπως η ανακεράμωση και η στεγανοποίηση του ναού, έργο απαραίτητο για την προστασία του εσωτερικού από την υγρασία.

Άγιος Χαράλαμπος 

Ο Άγιος Χαράλαμπος είναι η εκκλησία του νεκροταφείου και χτίστηκε το 1914. Είναι λιτή και διατηρεί όλα τα στοιχεία της τεχνοτροπίας των αρχών του αιώνα μας. Είναι ορθογώνιο πέτρινο οικοδόμημα χωρίς τρούλο και καμπαναριό.

Άγιος Κωνσταντίνος

Ο Άγιος Κωνσταντίνος χτίστηκε το 1961. Η κατασκευή του είναι με σύγχρονα υλικά, τσιμέντο και πέτρα. Είναι ορθογώνιο οικοδόμημα με κεραμοσκεπή χωρίς τρούλο. Εσωτερικά είναι λιτός. Η ομορφιά του είναι ο εξωτερικός χώρος που περιβάλλεται από διάφορα δέντρα και λουλούδια, που του δίνουν μια ξεχωριστή χάρη.

Παναγία Γιάτρισσα

Η Παναγία Γιάτρισσα είναι η καινούρια εκκλησία του χωριού που χτίστηκε το 2016 με μεγάλη προσπάθεια και συμβολή από όλους τους χωριανούς. Έχει σχήμα τετράγωνο, με μεγάλο περίτεχνο τρούλο, που την κάνει ξεχωριστή.

Εκκλησίες Γκιότσαλι

Άγιος Γεώργιος

Δεν έχουμε ακριβείς πληροφορίες για το πότε χτίστηκε ο Άγιος Γεώργιος. Πιθανόν πριν το 1700. Είναι ορθογώνιο κτήριο με κάμαρα στην οροφή και κεραμοσκεπή. Το 1852 χτίστηκε επιβλητικό καμπαναριό με πελεκημένες πέτρες και αγκωνάρια. Το εσωτερικό του αποτελείται από εικόνες βυζαντινής τεχνοτροπίας. Ο Αϊ-Γιώργης ήταν η μητρόπολη του χωριού. Εκεί τα παλιά χρόνια συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι του χωριού τις καλές αλλά και τις δύσκολες μέρες. Η παράδοση λέει ότι στις 8 Σεπτεμβρίου 1825 πέρασε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (πήγαινε στη Κρεμαστή να στήσει το αρχηγείο για να χτυπήσουν τον Ιμπραήμ πασά) και άναψε κερί στον Άγιο. Από ό,τι λέγεται ήταν η πρώτη εκκλησία που χτίστηκε στο χωριό.

Άγιος Παντελεήμονας

Ο Άγιος Παντελεήμονα είναι η δεύτερη εκκλησία του χωριού, η εκκλησία του νεκροταφείου. Χτίστηκε όπως λέγεται, μετά τον Άγιο Γεώργιο. Είναι συνηθισμένο ορθογώνιο οικοδόμημα με καμάρα στη στέγη και κεραμοσκεπή, χωρίς τρούλο και καμπαναριό. Πολύ μικρότερο οικοδόμημα από τον Άγιο Γεώργιο και πιο λιτό. Η καμπάνα είναι κρεμασμένη στο μεγάλο σφεντάμι στην είσοδο του προαυλίου. Στο βόριο μέρος του προαυλίου υπάρχει οστεοφυλάκιο που φυλάσσονται ακόμα τα οστά των προγόνων μας. Το 2014 συγκεντρώθηκαν οι νέοι του χωριού και φύτεψαν διάφορα δέντρα γύρω από την εκκλησία.

Αγία Παρασκευή

Το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται μερικά χιλιόμετρα μακριά από το Γκιότσαλι και χτίστηκε το έτος 1958. Είναι ένα μικρό οικοδόμημα από μπετόν και κεραμοσκεπή. Το τοπίο είναι πανοραμικό. Το σχετικά μεγάλο υψόμετρο, τα πλατάνια και τα άλλα δέντρα δίνουν ιδιαίτερη ομορφιά. Είναι πράγματι αξιόλογο μέρος για τους επισκέπτες. Στη δεκαετία του 1980 κατά τη διάνοιξη για τη δημιουργία χώρου στάθμευσης αυτοκινήτων, ανευρέθησαν λακκοειδείς, πρωτοχριστιανικοί τάφοι, οι οποίοι όμως καταστράφηκαν, χωρίς να προλάβει να αντιδράσει κανένας. Πιθανόν να είχαν και αρχαιολογική αξία.

Σύλλογοι- Τοπικές εορτές

Στο χωριό καθιερώθηκε να υπάρχουν αρκετοί σύλλογοι και ο καθένας να συμβάλλει με τον δικό του τρόπο. Ο βασικότερος σύλλογος είναι ο πολιτιστικός,  ιδρύθηκε το 1980  και μέχρι σήμερα οργανώνει πολλές δράσεις. Στη συνέχεια, υπάρχει ο σύλλογος γυναικών. Ιδρύθηκε το 1994 και έχει ως μέλη του τις γυναίκες του χωριού. Σκοπός του είναι η βελτίωση της ζωής όχι μόνο των γυναικών αλλά και όλων των κατοίκων του χωριού. Ο σύλλογος γυναικών κατάφερε να βγάλει από την αφάνεια την άξια και προκομμένη Αϊ- Δημητριώτισα και της έδωσε την ευκαιρία να οργανωθεί συλλογικά, να προβάλει τις ικανότητές της και να γίνει ένα ενεργό και ισότιμο μέλος της κοινωνίας του χωριού.  Επίσης, το τμήμα νεολαίας έχει καθοριστικό ρόλο αφού ασχολείται αποκλειστικά με τα παιδιά και τους νέους , κάνοντας διάφορες δραστηριότητες προσπαθεί να κρατά τη νεολαία ενωμένη και δραστήρια.

Όλοι αυτοί οι σύλλογοι μαζί συνεργάζονται για την πραγματοποίηση των πολιτιστικών τριημέρων. Κάθε πολιτιστικό τριήμερο λαμβάνει χώρα τις αρχές του Αυγούστου και κάθε χρόνο ασχολείται και παρουσιάζει ένα πρωτότυπο και διαφορετικό θέμα με στόχο την ενημέρωση των χωριανών. Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 20 πολιτιστικά τριήμερα, τα οποία ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τις γύρω περιοχές. Την πρώτη μέρα του τριημέρου γίνονται ομιλίες σχετικά με το αντίστοιχο θέμα από διακεκριμένους ανθρώπους και στη συνέχεια παρουσιάζονται παραδοσιακοί χοροί από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Υπάρχουν επίσης διάφορες εκθέσεις και στο τέλος της βραδιάς προσφέρονται φαγητά και γλυκά για όλους από τις γυναίκες του χωριού.

Τη δεύτερη μέρα παρουσιάζεται μια θεατρική παράσταση με στόχο την διασκέδαση του κοινού, με πολλή θέληση από τη θεατρική ομάδα του χωριού και πάντα έχει μεγάλη επιτυχία.

Τέλος, την Τρίτη μέρα συνήθως το πρωί γίνονται αθλοπαιδιές στην πλατεία του χωριού , το απόγευμα διεξάγονται ιππικοί αγώνες με μεγάλη συμμετοχή, ενώ το βράδυ συνεχίζεται με λαϊκό γλέντι στον χώρο του πολιτιστικού συλλόγου.

Επιπλέον, το 1975 ιδρύθηκε ο σύλλογος των Αϊ- Δημητριωτών της Αθήνας. Από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του ανέπτυξε εντονότατη δραστηριότητα και πρόσφερε πολύ γόνιμο έργο και στην παροικία της Αθήνας και στο χωριό. Από το 1980 ο σύλλογος εκδίδει ανελλιπώς τη γνωστή και καταξιωμένη τοπική εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ".

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

 Η κατασκευή του μουσείου ξεκίνησε το 2016 και μέχρι σήμερα το μουσείο βρίσκεται υπό κατασκευή. Βασικό θέμα του μουσείου είναι «Λαϊκή παράδοση και διατροφή». Αξίζει να σημειωθεί, ότι μετά την ολοκλήρωσή του το μουσείο αυτό θα κατατάσσεται δεύτερο σε ολόκληρη την Ευρώπη και τρίτο στον κόσμο. Στόχος είναι η ανάδειξη των τοπικών προϊόντων αλλά και η παρουσίαση αντικειμένων της καθημερινότητας των παλαιών κατοίκων.